تفاوت بین Wellhead و X-mas Tree چیست؟

پس از حفاری و تکمیل چاه به منظور کنترل و بهره‌برداری از آن بسته به شرایط و احتیاجات پیش‌بینی شده آن، تجهیزاتی بر روی چاه قرار می‌گیرند. قسمتی از این تجهیزات را تاج چاه یا کریسمس تری (Chrismas Tree و یا X-mas Tree) و قسمتی دیگر را ولهد (Wellhead) می‌نامند.

وسایل مذکور با توجه به مورد استفاده چاه، نحوه تکمیل آن، فشار و وجود گازهای اسیدی طراحی می‌گردند.

تجهیزات موجود بر روی چاه از سطح زمین به بالا به ترتیب زیر قرار گرفته‌اند:

۱- سرلوله (فلنج) زیرین (Base Flange): این سرلوله بر روی بزرگترین لوله جداری چاه که از زمین بیرون آمده است نصب می‌شوذ و بقیه وسایل موجود در تاج چاه با اتکاء بر این سرلوله نصب می‌گردند.

۲- شیرهای جانبی بر روی جداری‌های مختلف چاه (Side Valves): بررسی وضعیت بین جداری‌های چاه از نظر فشار و نوع سیال موجود در آنها (اگر وجود دارد) از طریق این شیرها انجام می‌گیرد. بدون استثناء بر روی هر جداری شیر وجود دارد و معمولاً سایز آن ۲ اینچ می‌باشد.

۳- شیر اصلی پایینی (Bottom Main Valve): این شیر معمولاً از نوع دروازه‌ای (Gate Valve) و یا از نمونه توپی (Ball Valve) بوده و معمولاً در سایز ۶ اینچ است. مهمترین نقطه دسترسی به چاه همین شیر است و در صورت خراب شدن لازم است که با حضور دکل حفاری (در صورتیکه نتوان چاه را به طور موقت مسدود کرد) تعمیر و یا تعویض گردد. باز و بسته کردن این شیر ممنوع است و عموماً در حالت باز است مگر اینکه اجازه عملیات با آن قبلاً صادر شده باشد.

۴- شیر اصلی بالایی (Top Main Valve): مشخصات این شیر چیزی شبیه شیر اصلی پایینی است و محل قرار گرفتن آن در بالای شیر اصلی پایینی می‌باشد. عموماً باز و بسته کردن چاه توسط این شیر انجام می‌گیرد.

۵- شیر ایمنی سر چاه (Surface Safety Valve – 2SV): این شیر بر روی شیر اصلی بالائی قرار می‌گیرد و سایز آن معمولاً ۶ اینچ است. باز و بسته شدن این شیر قابل تنظیم است و این تنظیم در جهت کنترل فشار چاه صورت می‌گیرد. بر روی نوع معمولی آن پیلوتهای مخصوصی نصب می‌گردند. یکی از این پیلوت‌ها روی حداقل و دیگری روی حداکثر فشار مورد نظر بسته به شرایط چاه تنظیم می‌شود. مدل‌های جدید این شیر به کمک دستگاهی که در مجاور چاه تعبیه می‌گردد با Panel کار می‌کند.

۶- شیر فوقانی سر چاه یا شیر عمقی (Dipping Valve) یا Swab Valve: این شیر در بالای تاج چاه قرار می‌گیرد و در حقیقت مسیر ورود ابزار مختلف به چاه در زمان انجام عملیات است (مثلاً نمودارگیری).

تمامی وسایل مذکور در بالا مانند درختی در داخل محفظه‌ای به نام سلر (cellar) که در حقیقت مبداء حفاری چاه بوده است قرار دارند. طول و عرض این محفظه تقریباً ۳ در ۲ متر است و ارتفاع آن بستگی به بلندی تاج چاه دارد.

مسئله مهم قابلیت تحمل فشار می‌باشد که وسایل فوق بایستی متناسب با فشار چاه در نظر گرفته شوند. در حال حاضر در شرکت ملی نفت ایران نمونه‌های استاندارد هستند که در فشارهای ۳۰۰۰، ۵۰۰۰ و ۱۰۰۰۰ پوند بر اینچ مربع (پام) بسته به شرایط چاه مورد استفاده قرار می‌گیرند (البته تاج چاه ۱۵۰۰۰ پامی نیز وجود دارد). بد نیست اشاره شود که شکل ظاهری آنها نیز می‌تواند مشخص‌کننده قدرت تحمل فشار باشد. فشارهای ۳۰۰۰، ۵۰۰۰ و ۱۰۰۰۰ پامی به ترتیب با رنگ‌های نقره‌ای، سبز و زیتونی رنگ بر روی تاج چاه مشخص شده‌اند (البته که این موضوع چندان عمومیت ندارد).